Unutulan planlama 1
Yeni devletin iktisadi politikasını belirlemek amacıyla 1923 yılı başında İzmir İktisat Kongresi toplandı. Kongrede alınan kararlar doğrultusunda, devlet eliyle özel sektörü güçlendirmek ve kapitalist bir sınıf yaratmak için adımlar atıldı.
“1930 yılı gelinceye kadar Türkiye ekonomisinde, çeşitli yıllara ve çeşitli ekonomik kesimlere ait bunalımlar ortaya çıkıyor. Bunlar bir genel bunalım olarak adlandırmak mümkün değil. Ancak hiçbir kapitalist ekonomide de genel bunalım bir yılda ve birdenbire ortaya çıkmaz. Çeşitli ekonomik kesimlerdeki bunalımlar bir genel bunalıma dönüşür. Ya da dönüşmeden önce çeşitli önlemlerle ertelenir. Türkiye ekonomisi, kendi yapısından gelen zorluklara bir de emperyalizmin genel bunalımı eklenince 1929’dan sonra Büyük Bunalım’ın içine düşüyor.” (Türkiye Üzerine Tezler – Yalçın Küçük – s.107)
Yukarıda da belirtildiği gibi, ekonomide meydana gelen yapısal sorunların yanında ABD’de 1929 buhranı başlamış, kısa sürede tüm dünyaya yayılarak Türkiye’de de etkisini göstermişti. 1929 buhranının Sovyetler Birliği’ni en ufak şekilde bile etkilememesi ve Sovyetlerin global krize rağmen planlama yoluyla düzenli biçimde ekonomisini büyütmesi Türkiye’nin dikkatini çekti. Bunun üzerine 1930 yılından itibaren mevcut ekonomi politikasından vazgeçilerek devletçiliğe geçildi.
“İktisadi buhran devirleri, bizim plan hususundaki görüşümüzü ve ihtiyacımızı meydana çıkaran önemli seneler olmuştur. Plan meselesini, 1932’de Rusya’ya yaptığım seyahatin başlıca hedeflerinden biri olarak düşünmüşümdür… Nitekim Sovyet Rusya’dan, planı, ihtiyacımıza göre ciddi bir tedbir olarak düşünmek gerektiği kanaati ve kararı ile döndüm.” (İsmet İnönü’nün Hatıraları – s.47)
Sovyet uzmanlarının desteği ile hazırlanan ilk beş yıllık sanayi planı 1933-1938 yılları arasında uygulamaya konuldu. Plan dâhilinde Anadolu’nun çeşitli illerinde, içlerinde Karabük’teki Demir Çelik Fabrikası’nın da bulunduğu çok sayıda fabrika hizmete sokuldu. Bunun dışında, Sümerbank ve Etibank kurularak plan, birkaç eksik haricinde tamamlandı.
Birinci beş yıllık sanayi planının başarıyla uygulanması, ilk plan henüz sonuçlanmadan, 1936 yılında ikinci planın hazırlıklarının başlatılmasını sağladı. 1938’de uygulamaya sokulması öngörülen ikinci beş yıllık sanayi planı, İkinci Dünya Savaşı’nın yaklaşması nedeniyle donduruldu. Bunların dışında Meslek Eğitimi Planları, Şevket Süreyya Planı ve Şakir Kesebir Planı tek parti döneminin diğer planlama uygulamaları oldular.
