“Artık top sende” deyince top oynayacağız sanmak
Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, DEM Parti Eş Genel Başkanı Tülay Hatimoğulları'nın "Öcalan’ın iletişim ve çalışma özgürlüğü başta olmak üzere atılması gereken adımlarla ilgili top artık iktidarın sahasındadır" sözlerine "Top iktidarda ne demek, biz top oynamıyoruz." yanıtını verdi.
Tam; “Nasıl kapak ama!” lezzetinde.
Y Kuşağı ve erken Z Kuşağı (90’lar-2000’ler başı doğumlular) bu tür hamlelere “Kapak yapmak” derdi. "Kapak" metaforu, karşı tarafın iddiasını veya lafını kapatıp susturmayı ifade eder.
Günümüz gençleri ve ergenleri, yani Z Kuşağı (1995-2010 doğumlular) ile erken Alfa Kuşağı’nın (2010 sonrası doğumlular) “Kapak yapmak” yerine "Yaktı", "Ne savage cevap", "Mikrofonu bıraktı", "Tam slay", "Adam resmen roastladı", "Kral hareket"... gibi ifadeler kullanıyor.
“Ne savage cevap”: İngilizce "savage" (vahşi, acımasız) kelimesinden gelir; zeki, iğneleyici ve karşı tarafı yerin dibine sokan bir cevap için kullanılır. Alaycı ve etkileyici bir üslup vurgular. "kapak yapmak"ın daha havalı ve global bir versiyonu. Örnek: "Ne savage cevap, adam bitti!"
“Adam resmen roastladı”: İngilizce “roast” kelimesinden gelir. Birinin karşı tarafı laflarıyla küçük düşürmesi veya zekice dalga geçmesi. "Kapak yapmak"ın daha alaycı ve eğlenceli bir versiyonu. Örnek: "Adamı resmen roastladı, herkes koptu!"
Yani Bakan Yılmaz Tunç, yanıtıyla; “Ne savage cevap” ama “Hatimoğlu’nu resmen roastlamış” oluyor.
***
Aslında “Top artık sizin sahanızda” ifadesi, mecaz anlamda kullanılan bir deyimdir. Bu ifade özellikle müzakerelerde, diplomatik ilişkilerde veya tartışmalı konularda, bir taraf kendi üzerine düşeni yaptığını düşündüğünde kullanılır. “Biz üzerimize düşeni yaptık ya da ne gerekiyorsa söyledik, şimdi sıra sizde; sizden bir adım bekliyoruz.” anlamına gelir.
Günlük dilde benzer bir anlam taşıyan İngilizce ifade şöyledir: “The ball is in your court.”
Tabii buna cevaben hiç kimse “What do you mean the ball is in your court? We are not playing ball.” yani “Top sizde ne demek, biz oyun oynamıyoruz” demez.
Bunun mecaz anlamda kullanıldığını, herkes bilir. 11 Yaşından itibaren Mecazi ve literal (sözlükteki) anlam tam anlamıyla ayırt edilir.
Mecazi anlam;;bir kelime, ifade veya cümlenin doğrudan, literal anlamından farklı olarak, bağlama, kültüre veya sosyal ipuçlarına dayalı soyut, sembolik veya dolaylı bir anlam taşımasıdır. Kelimelerin yüzeydeki anlamlarının ötesine geçerek; bir durumu, duyguyu, eylemi veya fikri daha zengin, yaratıcı veya iğneleyici bir şekilde ifade etmek için kullanılır.
Bu tür ifadeler, genellikle dilin pragmatik (kullanımsal) ve kültürel katmanlarını anlamayı gerektirir.
Bir mecazın, literal (sözcük anlamıyla) anlaşılmasının dilsel, bilişsel ve sosyo-psikolojik nedenleri üzerine birçok çalışma var. Bakan’ın gerekçesi nedir bilmiyorum.
DEM Parti Sözcüsü Ayşegül Doğan, Adalet Bakanı Yılmaz Tunç'un "Top iktidarda ne demek? Biz top oynamıyoruz" açıklamasına yanıt vererek "Bakanlığınızı bu tarihsel sorumluluğu üstlenen bir dil ve yaklaşım kullanmaya davet ediyoruz. Siz lütfen görevinizi yapın" dedi.
Anlaşılan, bakanın gerekçesini onlar da dert etmemiş. Bu kez mecazi olmayan bir ifadeyle “Siz lütfen görevinizi yapın” demiş.
“Top artık iktidarın sahasındadır.” derken DEM Parti zaten “Siz lütfen görevinizi yapın.” demişti. Ama bakan bunu “top oynamak” diye algıladığı (ve ifade ettiği) için DEM Parti, sözcük anlamıyla anlaşılabilecek bir dille seslenmiş. “Siz lütfen görevinizi yapın” diyerek daha kolay anlaşılabilir ifade kullanmış.
Bence bu durumda, “kapak” yön değiştirmiş olur. Bu kez “roastlanan” Bakan olur.
Tabii “Siz lütfen görevinizi yapın” sözlerini bu kez “Hayır top oynayalım!” diye cevaplarsa, kapak yine yön değiştirir.
***
Ekrem İmamoğlu, "Heybedeki turpun adı belli oldu" diyerek basın toplantısı düzenlemesinin ardından. Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’un “Heybedeki Turp ne demek. Biz tarım yapmıyoruz” demiş olabileceği geldi aklıma.
Dememiştir diye tahmin ettim. Çünkü “Turpun büyüğü”, “Heybedeki turp” gibi ifadeleri, İmamoğlu’ndan önce Erdoğan kullanmıştı.
Aynı turp için İmamoğlu’na “Biz burada tarım yapmıyoruz.” derken Erdoğan’a “Ne güzel ifade ettiniz efendim.” demenin, izahı kolay olmayabilir.
