Solun mirası 2

Osmanlı'da gerçekleştirilen ilk grevler 1872 yılına kadar dayanır. 1872 veya 1873 yılının ilk ayında, Kasımpaşa Tersanesi'nde çalışan işçiler ücretlerinin zamanında ödenmemesi sebebiyle greve gitmiş ve grev sonunda istediklerini almışlardır.

Yunus Türkölmez ise bu bilginin kesinliğinin kuşkulu olduğunu belirtmiş ve ilk grevin Beyoğlu Telgraf işçilerinin grevi olduğunu öne sürmüştür.

Bu iddiaya kanıt olarak Oya Sencer'in Türkiye’de İşçi Sınıfının Doğuşu ve Yapısı adlı çalışmasını gösteren Türkölmez, kitaptan şu alıntıyı yapıyor: "Dönemin gazetelerinde görülen ilk grev haberleri 1872 yılına aittir. 17 Şubat ve 23 Şubat tarihli ‘La Turguie’gazetesi, Beyoğlu Telgraf İşçilerinin grevi nedeniyle Borsa’da, Borsa oyunları ile uğraşan ve zamanında haber alıp verebilmek için telgrafa güvenen kimseler arasında huzursuzluk uyandırdığı bildirilmektedir. Bir devlet şirketi olan Telgraf İşçilerinin Grevi ücret nedeniyledir.

İlk Grev olayı 1872 Tersane İşçileri Grevi değildir. Çünkü 1872 de olmuş gibi gösterilen (bu) işçi hareketi gerçekte 1873 Ocak ayına rastlamaktadır. Yanlışlığa 1289 Hicri Tarihinin, Miladi Tarihe çevrilmesindeki hatanın sebep olduğu sanılmaktadır. Aynı tarihlerde Türkçe ‘Hadika’ gazetesi yayınlanmaktadır. Bu grevin ilk grev olduğu yolundaki bilgilerin kaynağı da genellikle Lütfi Erişçi’nin yaptığı çalışmadır."

Türkölmez'e göre bilinen ilk grevin telgraf işçileri tarafından yapılmasının sebebi, telgraf işçilerinin iyi derecede okur-yazar olması, telgraf için Mors alfabesinin ve önceleri telgraf haberleşmesi dilinin Fransızca olması nedeniyle Fransızcanın iyi derecede bilinmesi zorunluluğu ve bu sayede Avrupa ile haberleşerek oradaki işçi hareketlerinden haberdar olunmasıdır. (http://www.telekomculardernegi.org.tr/haber-6017-osmanli-da-ilk-grev-telgrafhanede.html)

Cevdet Kırpık'ın, Osmanlı Devleti'nde İşçiler ve İşçi Hareketleri (1876-1908) isimli doktora tezinde yer verilen tabloya göre, 1876 ile 1908 yılları arasında gerçekleşen toplam grev sayısı 66'dır. Bu sayı o dönemin şartlarına ve işçilerin bilinç düzeyine göre hiç de az değildir. Üstelik bazı grevler, ilk defa bu doktora teziyle gün yüzüne çıkarılmıştır. Tezde, "Tabloda yer alan grevlerden 22 tanesi ilk kez tarafımızdan gün yüzüne çıkarılarak değerlendirilmiştir" denilmektedir. Belirtildiğine göre, önceki çalışmalarda bilinen grev sayıları daha düşüktür. Bu da göstermektedir ki, bilinen 66 grevin yanında, henüz bilinmeyen başka grevlerin gerçekleşmiş olduğu ihtimali bir hayli yüksektir.

Tezde yer verilen bilinen grevler, yapıldığı yer ve yapan işçi kesimleri bakımından oldukça çeşitlidir. Bu da bize, birçok sektörden ve bölgeden işçilerin, haksızlıklara karşı başkaldırdığını göstermiştir. İstanbul, Selanik, İzmir, Edirne, Manastır, Kavala ve daha birçoğu greve gidilen iller arasındadır. Tersane, Darphane, Fişekhane, dokuma, demiryolu, tabakhane işçileri, terziler, kunduracılar, hamallar, duvarcılar greve giden işçi gruplarıdır.

En geniş kapsamlı grev ise 1904 yılında Kavala'da tütün işçileri tarafından yapılandır. Bu grevde tam 8000 işçi greve gitmiştir. Ayrıca bu dönemin işçi mücadelesi sadece greve gitme yoluyla sürmemiştir. Aynı zamanda, 1895 yılında kurulan Amele Cemiyeti, sınıf temelli kurulan ilk cemiyet olmuş ve kısa sürede kapatılmıştır.

Görüldüğü gibi, İkinci Meşrutiyet öncesinde dahi Osmanlı toplumunda işçiler belli bir noktaya kadar seslerini yükseltebilmişler, istediklerini almak için mücadele içine girebilmişlerdi. Bu grevler ve kurulan cemiyetler, bu coğrafyadaki işçi mücadelelerinin ne kadar köklü olduğunu açıkça göstermektedir.

İkinci Meşrutiyet'in ilanının ardından ortaya çıkan özgürlük ortamında, işçilerin haklarını almaya yönelik çabaları daha da arttı. Bahsedilen doktora tezine göre, 1908 öncesi gidilen grev sayısının toplamı 66 iken, İkinci Meşrutiyet'in ilan edilmesinin ardından 1908 sonuna kadar geçen 4 aylık kısa sürede gidilen grev sayısı 119'dur. 1909-1914 arasında ise, bilinen 43 grev vardır.

Üstelik bu grevlerin yapıldığı bölgeler daha da yaygınlaşmış, greve giden işçi sayısı önemli oranda artış göstermiştir. Zonguldak, Samsun, Foça, Ergani grev yapılan şehirler arasındadır.