Kıbrıs’ın Etrafındaki Gayya Kuyuları ve KKTC
Temmuz 2025 de Exxon Mobil ve Qatar Energy, Kıbrıs açıklarında yeni bir doğal gaz yatağı keşfedildiğini açıkladı. Ama bu Türkiye’de nedense hiç duyulmadı. Bu keşif, Güney Kıbrıs’ın ve Doğu Akdeniz Enerji Forumu ortaklarının enerji ihracatçısı olma potansiyelini iyice güçlendirmiş durumda. Doğu Akdeniz'deki her yeni doğal gaz keşfi gibi, Kıbrıs adasının deniz tabanında bulunan bu yeni zenginlik de Avrupa'nın enerji kaynaklarını çeşitlendirerek Rusya’ya olan bağımlılığını azaltmasına ve Doğu Akdeniz enerji ortaklığını desteklemesine katkı. Yeni keşif alanının Kıbrıs'ın yaklaşık 190 kilometre güneybatısında, 1.920 metre derinliğinde olduğu açıklandı. Temmuz ayından bu yana yapılan araştırmalara göre Ekim 2025 başında Pegasus 1 ve Glaucos doğal gaz yataklarının tahminen 226 ila 255 milyar metreküplük bir rezerve sahip olduğuna kesin gözüyle bakıldığından[1], aynı parseldeki yeni kuyunun da verimli olacağı düşünülüyor. Exxon Mobil-Qatar Energy ortaklığı[2], Kıbrıs münhasır ekonomik bölgesindeki iki parsel için arama lisansına sahip. Pegasus-1 adı verilen kuyunun bulunduğu 10. parselde, 2019 da Glaucus-1 kuyusu keşfedilmişti. Pegasus-1, 2011 den bu yana Güney Kıbrıs'ın Münhasır Ekonomik Bölgesinde keşfedilen altıncı doğal gaz yatağı. Ayrıca 6. parselde, Eni ve Total tarafından ortak işletilen Zeus, Cronos ve Calypso kuyuları var. Bu kuyulardaki doğal gaz rezervinin Cronos’da 90 milyar metreküp, Zeus’da 72.5 milyar metreküp olduğu tahmin ediliyor. Calypso'nun değerlendirilmesinin ise halen devam ettiği biliniyor. Pegasus 1’in, Glaucus-1 ve Glaucus-2 (2022) den sonraki en önemli keşif olduğu düşünülüyor. Ancak Kıbrıs henüz bu kuyulardaki doğal gaz kaynaklarını ticarileştirmiş değil. Bunun son seçimlerde federasyon tercihi yapan KKTC için bir fırsat penceresi olarak düşünülmesi gerek. Türkiye şimdi yine sessiz kalıp, KKTC’yi yalnız bırakamaz.
Doğal Gaz Sondajlarındaki Mitolojik Çağrışımlar[3]
Güney Kıbrıs, Doğu Akdeniz’de, doğu ve güney komşuları ile deniz sınırlarını belirledikten sonra, kendi Münhasır Ekonomik Alanını 13 parsele bölüp sismik umudun bulunduğu düşünülen bazı parselleri mitolojik tanrılara ithaf etmişti. İlk sondaj kuyusunun bulunduğu 12. parsele, 2011’de, adanın koruyucusu, aşk, güzellik ve bereket tanrıçası Aphrodite dendi. 12. parsel, İsrail’in verimli Tamar ve Leviathan kuyularına bitişik olduğu için umut büyüktü. Tam o sıralar Ares’in gazabı gibi tepki gösteren Türkiye çıkarılacak her metreküp doğal gazda, KKTC nin de hakkı olduğunu savunarak bölgeye Deniz kuvvetlerinin savaş ve arama gemilerden gönderdi. Artık bir “gambot diplomasisi” başlamıştı. Gambotlar ada civarında belirince, Güney Kıbrıs, çıkarılacak gazdan, kuzeye hakça bir oranla pay verilebileceğini açıkladı. Sözler verildi, sözler alındı. Ancak bu hiç resmiyete dökülmedi. İlk sondajı 2015’te vuran Noble Enerji, Delek ve British Gas (hissesi 2016’da Shell’e devredildi), Afrodit’in pek verimli olmadığını açıkladı. Mitolojide anlatıldığı gibi Aphrodite kısır olduğundan Türkiye’de bu masala inanmış olmalı ki hak iddia etmenin peşini bıraktı. Karpas bölgesinin kuzey doğusuyla, Rodos adasının güney batısında dolanmaktan öte konunun üzerine gitmedi. Sonra da herhalde konu unutuldu veya Yunan Tanrılarından daha büyük ilahlar tarafından unutturuldu. Ama şimdi yeniden Afrodit'in yaklaşık 126 milyar metreküp (5,6 trilyon kübik feet) gaz içerdiği açıklanıyor. Şimdi 12. parselde New Med Energy ve Shell'den oluşan bir ortaklık var. Bu arada Ada’nın güneybatısında yer alan 6. parsele ENI ve Total talip olup araştırmalara başlayınca, bu parsel, Odysseus’a âşık olup, onu yıllarca esir tutan tanrıça Calypso’ya adandı. Ancak Calypso 1 in de, Aphrodite gibi Mısır’ın zengin Zohr kuyularının zayıf bir kolu olduğu söylendi. Güney Kıbrıs, adanın güneyinde, hala gaz aramaya devam. Ama gaz kuyularına kendi başına sahip olamayacağını anlamazdan geliyor. Türkiye de bu konuyu yeniden hatırlatmıyor.
Aziz Onesiphorus, Yılan kız Delphine ve Işıltılı Glaucus
Total ve ENI, 11. parselde de arama lisansı alınca, Eylül 2019’dan itibaren zaten sismik araştırmalara başlamıştı. Artık Hıristiyan mirasına dönülmesi istenmiş olmalı ki bu yeni kuyuya Onesiphorus adı verildi[4]. Total ve ENI, bununla, Güney Kıbrıs’taki 13 parselin yedisinde hak sahibi oldu. Ayrıca, Kore’nin Kongas şirketine üç yerde hisse verildi. Ama Güney Kıbrıs, Aziz Onesiphoros’la bile adanın KKTC halkının hakkını gözetmeyi hiç düşünmedi. Bu kuyunun da verimsiz çıktığı konuşulurken, hani Apollo’nun Delfi’de boğarak öldürdüğü yarı kadın, yarı yılan bir hilkat garibesi vardı ya! İşte ona ithaf edilen 10. parseldeki Delphyne-1 de 2018’de yapılan sondajdan da 2019’da ticari değerde bir rezerv bulunamadığı haberi geldi. Ama aynı zamanda, Exxon Mobil ve Katar Gas[5] ortaklaşa, 10. parselde bir sondaj daha başlattı. Şubat 2019’da buldukları çok bereketli bir kuyuya ‘parıltılı deniz tanrısı Glaucus” adını verdiler. Denizcilerin ve balıkçıların koruyucu tanrısı Glaucus bu defa, deniz araştırmacılarını kollamış olmalı ki Glaucus 1 kuyusunun, 142 ila 227 milyar metreküp bir gaz rezervi olduğu resmen açıklandı. Glaucus1, Güney Kıbrıs kadar, sondaj iğnesini bu parseldeki ikinci kuyuya da vuran iki şirket ve Avrupa için önemli. Ayrıca Glaucos 1 sayesinde Doğu Akdeniz bölgesel işbirliği daha güçlü. Bütün bunlar olurken Türkiye uluslararası platformlardan KKTC nin hakkını hatırlatmak yerine, 2019 sonunda Libya ile bir Münhasır Ekonomik Bölge anlaşması imzalama sürecine girerek, Doğu Akdeniz’ i hem biraz karıştırdı, hem de Yunanistan ve Mısır arasında yeni bir ittifakı teşvik etti. Ama adanın kuzeyi için hakça bir paylaşım yapılmasını yeniden hatırlatmayı ihmal etti. Bu ihmalin devamı, artık KKTC ni federasyon tercihi nedeniyle cezalandırmak olacak.
KKTC Haklarını Savunmak için Akıllı Diplomasi Arayışı Olmalı
Eğer Mısır’ın Zhor ve İsrail’in Leviathan kuyularında zengin doğal gaz varsa, mutlaka Kıbrıs adası çevresinde de olmalı. Ama Doğu Akdeniz’de sonunda Libya’nın doğusuna yakın bir köşede geçerliliği hala tartışmalı bir Münhasır Ekonomik Bölge ilanından başka bir şey yapamayan Türkiye, bir de Kıbrıs’ı İsrail ve Mısır’la ittifaka teşvik ederek KKTC’ye ve kendisine zarar verdi. KKTC bağımsız da olsa, Kıbrıs Cumhuriyetinin federe bir bölgesi halinde de yaşasa, Akdeniz’de ve dünyada yalnız. Haklarının mutlaka sık sık yüksek perdeden hatırlatılması gerek. Ama bugüne kadar bazen yapılan sert güç gösterisi, ama çoğu zaman yürütülen idare-i maslahatla, Türkiye de Doğu Akdeniz’de yapa yalnız. Keşke 2000 li yılların başından itibaren, deniz yetki alanları belirlenip Doğu Akdeniz Gaz Forumuna üye olmanın yolları aransaydı! Böylece sadece Doğu Akdeniz gaz alanlarının keşfi ile ortaya çıkan işbirliği fırsatını değerlendirmekle kalmayıp, KKTC nin haklarını da daha kolay savunabilirdik. Kıbrıs güneyindeki parsellerde dünya devleri sürekli doğal gaz ararken, KKTC başka tanrının çocuğu muamelesi görmemeli. Verimli kuyuların Kıbrıs’ın kuzeyi ve güneyinin menfaatine hakkaniyetle uygun bir paylaşımla hizmet etmemesi halinde, bunlardan doğal gaz değil, ancak her an sorun çıkarabilecek gayya kuyuları olarak söz edilebilir. Türkiye’nin, KKTC nin yanında yer alması ve haklarını savunması için çatışmaya değil, mutlaka işbirliğine ihtiyacı var. Bakalım Ankara acaba Güney Kıbrıs’a insaf, izan, sağduyu hatırlatıp, hakça paylaşıma ikna ve hatta icbar edecek akıllı diplomasinin yolunu ne zaman bulacak? Daha doğrusu acaba bulabilecek mi?
[1] Doloresz Katanich (8.7.25) “New gas discovery off Cyprus coast may reduce EU energy dependence”,
https://www.euronews.com/business/2025/07/08/new-gas-discovery-off-cyprus-coast-may-reduce-eu-energy-dependence
[2] ExxonMobil Cyprus, blokta yüzde 60; Qatar Energy International ise kalan yüzde 40 paya sahip.
[3] Sema Kalaycıoğlu( 25.12. 2019), “Kıbrıs Doğal Gaz Aramalarında Tanrıların Gölgesi”, Şalom Gazetesi
[4] Yeni Ahit’te Efes rahibine yazıldığı düşünülen mektupta adı geçen ve muhtemelen o tarihte Roma’da hapiste olan Aziz Paul tarafından “faydalı”’ olarak kabul edilen aziz.
[5] Yüzde 60 Exxon, yüzde 40 Katar Petroleum
