En küçük para biriminin önemi
Amerikan darphanesi, 12 Kasım 2025 de “maliyetten tasarruf amacıyla” Peni((Penny veya bir Cent) basımını sonlandırdığını açıkladı[1]. 1793'ten beri ülkenin en küçük madeni paralarının üretildiği Philadelphia’daki darphanenin alınan bu kararı uygulamasıyla, Peni’nin Amerikan kültüründeki saltanatı da bitme tehlikesinde. Anısı artık bir müzede yerini alır. Oysa çocukken ortası delik Kuruşları biriktirdiğimiz gibi, Peni de Amerika için kumbaraya atılan ve sonra heyecanla açılıp banknota dönüştürülen bir tasarruf aracıydı. Hatta Peni’in bizim Kuruşa atfetmediğimiz öyle bir önemi vardı ki, o da fiilen Amerikan Dolarının değerini temsil etmesinden kaynaklanıyordu. Önceki yıllarda CNN International’da yayınlanan bir reklamda finans ve ekonomi haberleri spikeri Richard Quest, reklamda, panik içinde çantasını karıştıran bir hanımın fark etmeden yere düşürdüğü 1 Peni’yi, “hanımefendi, Peni’nizi düşürdünüz” diye yerden alıp hanıma uzatıyordu. Ama besbelli hâlâ kaybettiği nesnenin telaşındaki hanım, elinin tersi ile umursamadığını göstererek, “boş verin. O sadece bir Peni” deyince, Quest’in tepkisi Peni’nin önemini anlatıyordu.
Peni’nin Değeri Bir Peni’den Fazlaydı
Reklamda Quest hayretle “sadece bir Peni mi?” diye soruyor, sonra hemen “Oysa her şey bu mütevazı Peni ile başladı” diye hatırlatıyordu. “Babanızın size verdiği ilk harçlık, ilk tasarrufunuz, kendi başınıza satın aldığınız ilk şekerleme, elinizdeki gurur, ilk işinizin temel taşı, işte bu mütevazı Peni” diye bakır renkli minik paranın önemini ballandırıyordu. Siyasi yaşamı her zaman keşmekeş içinde olan ABD de pek ilgi çeken bu reklam bana da ilginç geliyordu. Dünyanın en büyük ekonomisi olan Amerikan ekonomisinde 1 Peni hala önemliydi. Öylesine önemliydi ki, Türkiye’de Kuruşun adı önce tamamen unutulup, sonra bir ara hatırlatıp, tekrar yok olurken, ABD’de bir başka benzer reklam da uzun süre yayındaydı. O reklamda Amerikan bağımsızlığının en büyük hamisi Benjamin Franklin’i temsil eden bir oyuncu, elindeki bir Peni’yi göstererek, “tasarruf edilen her Peni, kazanılan bir Peni’dir” diye yine o en küçük para biriminin önemini sıradan Amerikalıya hatırlatıyordu. Bugüne kadar Amerikan para sistemi siyasetin kaprisine karşı kurumsal özerklik ile korunan Federal Rezerv Bankası tarafından yönetildiği için, 1 Peni’nin nominal ve itibari değeri de değişmemişti. Peni’nin yaklaşık 220 yıllık saltanatı bana hep Türkiye’de çocukların şimdi tedavülde olmayan bir, beş veya on kuruşa neden, Amerikalı çocukların, Peni’ye verdiği değeri vermediğini sorgulatıp, bunda Türkiye ekonomisinin yönetim zafiyetlerinin ayıbını düşündürmüştür. Oysa şimdi ABD ekonomisinin performansını sorgulama zamanı geldi. Trump’ın malum keyfi siyaset ve ekonomi anlayışıyla, artık ABD de adeta büyük Türkiye gibi oldu. Maden değeri, nominal değerini aşınca Peni’nin itibarı da Kuruşun akıbetine uğradı. Bakalım bu gidişle beş Cent(nickel) ve on Cent(dime) ın sonu ne zaman gelir!
100 Dolar ve 100 TL Arasındaki Nitelik Farkı
ABD’de 2025 yılına kadar günlük yaşamda 100 Dolarlık banknotun önemi de işte 1 Peni’yi önemli yapan ekonomik ve psikolojik etkenlerden kaynaklanıyordu. Tedavülden kalktığı tarihe kadar ABD nin herhangi bir şehir veya kasabasında alış veriş yaptığınızda ödemeniz gereken, örneğin 12 Dolar 12 Cent’i satıcı sizden mutlaka alırdı. Sizin de 12 Cent’i 25 Cent’e tamamlayan 13 Centi “üstü kalsın” diye satıcıya bırakmanız söz konusu olmazdı. ABD şimdiye kadar “benim için 1 Peni önemsiz” diyebileceğiniz bir ülke değildi. Çünkü Peni, gerçekten küçüklerin tasarruf anlayışı kadar, büyüklerin ekonomik değer öğrenmesini sağlayan düşüncenin mütevazı başlangıcıydı. 2005 yılında enflasyonu tek haneye indirmeyi başaran Türkiye, 1 Kuruşu günlük yaşama yeniden soktuğunda, o Kuruşların kıymetini en iyi bilenlerden biri olduğumu söyleyebilirim. Kuruşa yeniden kavuşmak benim için “Affan dedeye para sayınca çocukluğumu geri almak” gibi olmuştu. Ne yazık ki yeniden kötüleşen ekonomik koşullarla çabuk itibar yitirdi. Ama bizler de kabul edelim ki en küçük para birimini, hiç bir zaman “bir Peni“ gibi onurlandırmadık. Kumbara zaten hiç geri gelmedi. Minibüs şoförleri kuruşla yapılan ödemelere içerledi. Ona esnaf “çingene parası” diye baktı. Şimdi rayından iyice çıkan dengelerle Türk Lirası ABD Doları, karşısında bir yıl içinde neredeyse yüzde 20 oranında değer kaybetti. Üstelik bununla büyük bir ihracat hamlesi de yapabilmiş denemez. Eğer Trump Türkiye’ye örnek diye bakıyorsa bunu da görmeli. 100 Dolar hala hem kur fiyatı karşılığı, hem de satın alma gücü bakımından 100 TL den daha değerli. Ama ABD de enflasyonist baskı nedeniyle Peni ile başlayan erozyondan şimdi 100 Dolar da nasibini alabilir.
“Peni’ye Kurşun Atmak”
Peni’siz ABD ekonomisi daha verimli olmayacak. Zaten yüksek tarifeler nedeniyle ithalat maliyetleri arttığından enflasyon ivme kazanmış durumda. Ama yüksek enflasyon mutlaka işsizliği azaltıp, üretimi teşvik etmiyor. Hatta bazen yüksek enflasyon durgunluğa da kapı aralayabiliyor. Trump’ın hemen tüm ticaret ortaklarına açtığı tarife savaşları, şimdi misillemelerin muhatabı. Bu nedenle ABD için ihracat zorlukları kaçınılmaz. Oysa Federal Rezerve Bank’ın uzun süre uyguladığı düşük faiz politikasına rağmen, ABD nin ihracatı Dolar’ın değeri aşınmadan arttırılabilmişti. 2022 ve 2023 süresince enflasyon tehdidine karşı faiz yükselterek makroekonomik dengeler korunabildi. Ama bunun da sınırına gelindi. FED 2024 den beri faiz indirimi yapıyor. Ekim 2025de temkinle yapılan 25 puanlık indirimle faizler yüzde 3,75-4,00 arasına geriledi. Ancak borçlanma maliyetleri 2022'den beri en düşük seviyeye inse bile ülkede iş olanakları yeterince artmıyor. Gelir uçurumunun iyice derinleştiği dönemde, bakalım Amerikalı “Peni” nin avucundan kaymasına ne tepki verecek? Etikette veya kasada fiyat yuvarlamalarını nasıl karşılayacak? Örneğin 12 Dolar 53 Cent’lik bir ödeme için verdiği 20 Dolar üzerine, 7 Dolar 50 Cent’i kabul edecek mi? Belki 7 Dolar 55 Cent almayı kazanç sayacak. Artık “sadece 19.99 Dolar” reklamı da anlam yitirecek.
[1] Abraham Lincoln, bir Amerikan madeni parasında yer alan ilk tarihi figür olduğundan 12 Kasım 2025’te dolaşımdan kaldırılan Peni’nin, koleksiyon ve tarihi amaçla basılmaya devam edeceği açıklanmış bulunuyor.
