Bilim insanlarının Ay’ın küçülmesi konusundaki endişesinin sebebi ne?

Muhalif Analiz - Oğuz Büber

Uydumuz Ay, yüz milyonlarca yıldır bir kuru üzüm misali büzülüyor. Bilim insanlarının saptamalarına göre yaşanan bu küçülme, NASA tarafından ziyaret edilmesi muhtemel bölgeler de dahil olmak üzere Ay’ın farklı bölgelerinde depremlere yol açıyor.

Birçok insan Ay’ın jeolojik açıdan ölü olduğunu düşünür, onlara göre Ay’da değişen hiçbir şey yoktur. Ancak işin gerçeği bu gezegen sismik olarak aktif bir cisimdir.

Ay depremleriyle ilgili yapılan çalışmalar Apollo dönemine kadar uzanmaktadır. 50 yılı aşkın bir zaman önce Ay yüzeyinin yakın çevresine sismometreler yerleştirilmiş ve yaşanan sarsıntılar kaydedilmiştir. Yüzeye yakın en güçlü deprem ise güney kutbu yakınlarında, NASA’nın 2027’de insanları yeniden Ay’a göndereceği Artemis III görevinde iniş yapılacak bölgede gerçekleşmiştir.

Gerçekleşen yeni bir çalışma ortaya koyuyor ki; bu güçlü deprem, Ay küçüldükçe oluşan ve sismik olarak aktif durumda olan bir grup fayla ilişkili. Modellere göre; bölgede meydana gelen depremler, gevşemiş kayalardan ve çevrede yer alan kraterlerden gelen tozlardan kaynaklı toprak kaymalarını tetikleyebilir.

Farklı araştırmacılara göre ise; Ay’a inişte tehlikeli yerleri tespit edecek yeterli bilgiye halen sahip değiliz.

Küçülen Ay, nasıl depremlere yol açar?

Ay’ın ne kadar küçüldüğü ölçülebilir pek tabii, ama ortaya çıkan sonuç da ele avuca sığmayacak kadar küçük… Son birkaç yüz milyon yıl içerisinde çapı yaklaşık olarak yalnızca 150 metre küçülme göstermiştir. Bu küçülmenin önemli bir kısmı, Ay’ın erimiş çekirdeğinin doğal soğumasından kaynaklıdır. Çekirdek soğudukça, ayın yüzeyi büzülür ve hacimdeki değişime eşlik eder. Küçüldükçe, kabuğun bazı bölümleri bir araya gelir ve bindirme fayları olarak isimlendirilen sırtları oluşturur.

Dünyada ise Ay’da olduğu gibi bir küçülme görülmemektedir. Ayrıca erimiş çekirdek de soğumaktadır.  Fakat Dünya’nın kabuğu, tek bir plakaya sahip olan Ay’ın tam tersi şeklinde tektonik plakalardan oluşan bir yapboz gibidir.

Dünyanın çekirdeğinden gelen enerjinin bu plakaları hareket ettirdiği veya volkanik patlamalar aracılığıyla açığa çıktığı düşünülmektedir.

Ay’ın küçülmesinin Dünya için göz yumulabilecek etkileri vardır. Örnek olarak, boyutundaki değişim tutulmaların oluşumunda bir farklılık meydana getirmeyecektir. Kütlesi de değişmediği için Dünya’da oluşacak gelgitleri farklı bir şekilde etkilemeyecektir.

Yani, insanların küçülen bir Ay’dan endişelenmesi için ortada tek bir neden bile yok. Tabii bu 2024 itibariyle geçerli. 2074’te Ay’da acaba hangi şehre yerleşsek diye düşünürken önemli bir kriter olabilir bu durum bizim için.

Ay depremleri gelecekte bizi nasıl etkileyebilir?

Ay depremlerinin dünyadaki depremlerden birkaç önemli farkı vardır. Ay’daki depremler dünyadakilere göre çok daha uzun süre, bazen saatlerce sürebilir. Ay’ın daha zayıf olan yerçekimi sebebiyle de, dünyadakinden çok daha şiddetli şekilde hissedilecektir. Orta derece olarak sınıflandırılabilecek bir saldırı bile ayakları yerden kesebilecek.

Ama ne var ki Ay’da gerçekleşen depremler büyük olsa da çok sık bir şekilde meydana gelmiyor. Araştırmalar yüzeye yakın Ay depremlerinin ortalama her 100 günde bir gerçekleştiğini tahmin ediyor. Bir gün Ay’a gitmemiz durumunda da astronotların indiği yerde birkaç gün boyunca depremin meydana gelmesi oldukça büyük bir tesadüften ibaret olurdu.

Geleceğin ay üslerinin, hasara uğramamak amacıyla sismik kayalıklardan uzağa kurulması veya sismik sarsıntıya dayanıklı şekilde inşa edilmesi fikri var. Dünyada yapıldığı gibi bir haritalanma yapılabilirse, bu da imkan dahilinde bir durum.