Giresun’un Dereli ilçesinin ismi, bölgenin coğrafi yapısı ve tarihsel gelişimiyle doğrudan ilişkilidir. Şehrin isminin kökeni ve tarihsel süreciyle ilgili detaylar şunlardır:
1. İsmin Kökeni ve Anlamı
Dereli isminin kökeni coğrafi tasvire dayanmaktadır. Türkçe kökenli olan isim, kelime anlamı itibarıyla "deresi olan" veya "bol dereli yer" manasına gelir.
Coğrafi Neden: İlçe merkezi, Aksu Çayı vadisi üzerine kurulmuştur. Bölge, derin vadiler ve bu vadilerin tabanından akan gür derelerle (özellikle Aksu Deresi ve kolları) karakterizedir. Yerleşimin su kenarına ve vadi yatağına kurulmuş olması nedeniyle, bölge halkı ve çevre yerleşimler tarafından burası "Dereli" (Derelü) olarak anılmıştır.
Osmanlı Kayıtları: Osmanlı dönemi tahrir defterlerinde ve kayıtlarında bölge "Derelü" olarak geçer. Bu da ismin çok uzun süredir Türkmen boyları tarafından bu coğrafi özelliği tanımlamak için kullanıldığını gösterir.
2. Yerleşimin Eski Adı: “Dölçukuru”
İsmin kökeniyle ilgili en önemli tarihsel detaylardan biri, bugünkü ilçe merkezinin bulunduğu noktadaki eski yerleşim adıdır.
İlçe olmadan önce, bugünkü merkezin bulunduğu yerde "Dölçukuru" adıyla bilinen bir köy yerleşimi bulunmaktaydı.
Burada birkaç ev ile Türk ve Rum esnafın dükkânlarının bulunduğu, pazar yeri niteliği taşıyan bir toplanma merkezi vardı.
Zamanla bu merkez büyüyüp idari statü kazandıkça, bölgenin genel coğrafi adlandırması olan "Dereli" ismi, idari merkezin resmi adı halini almıştır.
3. Tarihsel Süreç ve İdari Değişim
İsmin resmiyet kazanma süreci, bölgenin idari statüsünün değişmesiyle paralel ilerlemiştir:
Fetih Dönemi: Bölge, Fatih Sultan Mehmet’in 1461 yılındaki Trabzon seferi sonrasında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Oğuzların Çepni boyları ve diğer Türkmen toplulukları bu vadilere (özellikle Aksu Vadisi) yerleşmiştir.
Nahiye Dönemi (1926): Cumhuriyetin ilanından sonra, 1926 yılında bölge Giresun merkeze bağlı bir nahiye (bucak) statüsü kazanmıştır.
İlçe Oluşu (1958): Bölgenin gelişimi ve nüfus artışı ile birlikte 1 Nisan 1958 yılında çıkarılan kanunla Giresun’un bir ilçesi olmuştur.
Özetle
Dereli ismi, herhangi bir efsaneden ziyade Anadolu'daki yer isimlendirme geleneğinin en saf örneklerinden biridir: Coğrafyanın isme dönüşmesi. Aksu Çayı'nın şekillendirdiği derin vadi ve suyun bolluğu, bölgenin "Dereli" olarak adlandırılmasını sağlamıştır.
