Mucizevi tedaviler, komplo teorileri veya vahiy niteliğindeki fikirler genellikle şüpheli bir bilimsel makalenin ipuçlarıdır. En önemli ipuçlarından biri de, pek çok internet kaynağında sık sık karşımıza çıkmalarıdır.
Giderek kaotik hale gelen dijital dünyada, bilim adıyla yayınlanan dezenformasyon günden güne artmaktadır. Neyin doğru, neyin yanlış olduğunu anlamak da giderek zorlaşmaktadır. Bilimi sahte bilimden ayırt edebilmek için dikkatli bir bakış, şüpheci bir beyin ve çevremizdeki gelişmelere açık olmak gerekir.
Sahte bilim niteliğindeki yazılar genellikle ilgi çekici ve akılda kolay kalan etkileyici bir başlıkla başlar. Bu başlıklar genellikle büyük harflerle yazılmış, ünlem gibi işaretler içeren iddialı ve yanıltıcı sözlerden oluşur. Bu tür yazıların genellikle duygusal bir dilleri vardır. Yazının tümü, başlığı destekleyen sözler içerir. Bu yazılar tarafından kandırılmamak için başlığı kabullenip geçmektense yazıyı tümüyle okumak çözüm olabilir.
Bilim hakkındaki haberler genellikle özgün ve detaylı bir çalışmaya dayanır. Bilimi diğer haberlerden ayıran en önemli özellik budur. Basında görülen bir yazının ana kaynağı yazıyı destekler niteliktedir. Fakat bilim ve tıp alanındaki bu yayınlar genellikle karmaşık ve anlaşılması zor bilgiler içerir.
Sahte bilim içeren internet siteleri genellikle okuyucunun konuyu fazla irdeleyip araştırmayacağını varsayarlar. Genellikle bu yazılarda ana bilgiye ulaşmanın zor olması üzerinden bir güvenirlik havası yaratılır. Mucizevi yöntemler pazarlayan bu sahte bilim yazıları daha derinlemesine incelenmelidir. Örneklemin büyük olup olmadığı, kontrol grubu varlığı ve konu hakkında yazarın şüphelerini de yazıp yazmadığı incelenmelidir. Bunların hepsi, yazının abstrakt denilen özetinde de bulunmalıdır. Bu bilimsel yayın hakkındaki haberler de bu bilgileri içermelidir.
Gerçek bilim üreten insanlar kesin konuşmaktan çekinirler ve yeni gelişmelere açıktırlar. Eğer bir bilim insanı bir fikirden %100 emin olduğunu söylüyorsa, bu durum bilginin doğruluğu hakkında şüphe yaratmalıdır. Güvenilir bir bilimsel çalışma kendi kapsamını ve sınırlılıklarını kabullenir ve gelecekteki araştırmaların desteğine açıktır. Güvenilir bir araştırmacı, araştırmasının sonucu ile ilgili iddialı laflar söylemekten çekinir.
Tıp konusundaki bilgiler genellikle yanıltıcı ve abartılı olarak aktarılır. Bu nedenle, daha dikkatli ve şüpheci olunmalıdır. Yanıltıcı bilgi yayanlar genellikle kendi tezlerini destekleyen küçük bir doğruluk payını abartılı bir şekilde yayınlarlar. Genellikle yanlış beyanlarını destekleyen basit laboratuvar sonuçlarını veya hayvan deneylerini öne sürerler, insan çalışmaları yoktur. Daha çok kanser gibi hastalıklarda mucizevi tedaviler öneren yanıltıcı çalışmalar yalnızca insana uygulanmamış laboratuvar sonuçlarından söz eder.
İnternette bilimsel olduğunu iddia eden makaleler de doğru olmayabilir. Gerçek bilimsel makaleler hakemli dergilerde yayınlananlardır, çevrimiçi olanlar gerçek makale sayılmaz.
Mucizevi tedaviler, komplo teorileri veya vahiy niteliğindeki fikirler genellikle şüpheli bir bilimsel makalenin ipuçlarıdır. En önemli ipuçlarından biri de, pek çok internet kaynağında sık sık karşımıza çıkmalarıdır. Eğer bir internet sitesindeki bilimsel bilgi şüphe uyandırıyorsa, aynı sitedeki diğer haberlerin de gerçekliği araştırılmalıdır. Bu sitenin geçmişteki paylaşımları da irdelenebilir. Örneğin, bir site pandemi öncesinden beri sürekli olarak aşı karşıtı yazılar paylaşıyorsa, bu sitenin Covid-19 aşıları konusundaki yazıları da güvenilmezdir. Ayrıca, bu bilgileri yayanların yazılarını kimlerin yazdığı, kimin yönettiği ve hangi kuruluşlarla bağlantıda oldukları bilgilerine ulaşılamıyorsa kaynak genellikle güvenilir değildir.
Özellikle tıbbi konulardaki sahte yayınlar genellikle toplumsal korkulara çözüm bulan sahte fikirlerle okuyucuyu yanıltırlar.
Bilim ve tıp konusundaki yanıltıcı yayınlar genellikle “bu bilgiler sizden saklanıyor” mesajını içerir. Bu taktikleri kullananların amaçları genellikle size bir şeyler satmaktır. Bu bir gıda takviyesi, bir tıbbi tedavi, bir muayene veya uygulama olabilir. Bahsedilen konuda mucizevi bir tedavi önerenler ve tek çözümün kendi yöntemleri olduğunu iddia eden kaynaklara şüpheci yaklaşılmalıdır. Güvenilir kaynaklar bir fikri önerirken, avantajları yanında dezavantajlarını da açıkça yazarlar.
Bir yazı size belirli bir ürünü satmaya yönelik olmasa da motivasyonunuzu yönetecek mesajlar içerebilir. Bunun arkasında destekleyen bir lobi grubu, özel bir sağlık kuruluşu veya kişi olabilir.
Okunulanların doğruluğu konusunda kişisel araştırmalarınıza rağmen güvenilir bir sonuca varılamıyorsa internetteki haber doğrulama sitelerine başvurulabilir.
Yanlış bilgi kurbanı olmamak için her konunun ana kaynağı olan güvenilir yapılara ulaşılmalıdır. Kendi işimden örnek vermem gerekirse, ben mucizevi tedaviler vadeden haberler konusunda soru soran hastalarıma Türk Plastik Cerrahi Derneği gibi sayfalarda (veya eşdeğeri olan diğer ülke derneklerinin sayfalarında) yazmayan yöntemlere itibar etmemelerini öneririm.
Yorum Yazın