Bitcoin’in insan psikolojisi üzerindeki etkileri neler?

Ceren Kiremitcioglu Akyüz (Muhalif)

BITCOIN NEDEN GELENEKSEL YATIRIM TÜRLERİNDEN DAHA ÇOK YATIRIM ALIYOR?

Kripto para birimleri, merkezi olmayan dijital varlıklardır ve ağ üzerinden üretilmektedir. Bitcoin 2009 yılında blockchain teknolojisinin bir ürünü olarak ortaya çıkmış daha sonra sayıları giderek artmıştır, şimdi ise ticaret hacmi 10,993.71000000 yaklaşmıştır.
Kripto paralara genel olarak bakıldığında dijital bir soruna cevap bulduğu apaçık ortadadır. Bu tür paralar, kullanıcı gizliliği, düşük transfer maliyetleri, güvenlik, kontrol ve çevrimiçi ödeme açısından geleneksel para birimlerine göre daha avantajlıdır. Ekonomik ve bilimsel olarak para artık soyut bir hale gelmiştir. Bu da  dijital ve sanal para kullanımına yatırım oldukça arttırmıştır. Diğer cazip kılan seçeneği ise yasal bir kontrol olmamasıdır. Hepimizin bildiği gibi banka havalelerinde birçok engel ortaya çıkabilir havale saatini kaçırmak, istediğin zaman paranı çekememek gibi. Bitcoin sisteminde ise para transferleri haftanın her günü ve her saati hızlı bir şekilde gerçekleştirilir. Bitcoin hesapları ücretsizdir ve soru sorulmadan açılabilir. Ayrıca sistem, kullanıcı bilgileri hakkında bilgi vermez.

Aynı zamanda Bitcoin, evinizde otururken yorulmadan ve zorlanmadan yükselişini izleyebileceğiniz bir değer olarak görülüyor. Ancak bu hızlı artışın bir anda azalacağı tartışmaları da devam ediyor. Google analizlerine bakıldığında son yıllarda en çok sorulan soru “Bitcoin nedir ve nasıl satın alınır?”. Bu nedenle Bitcoin'in insanlarda merak uyandırdığını ve bu sanal paraya sahip olan kişilerde bağımlılık yarattığını söylemek mümkün.
Bitcoin, dünya pazar hacminin hakimiyeti altında uzun süredir ilk 10'da yer alıyor. En büyük ikinci kripto para olarak kabul edilen Ethereum ise ilk 10'u zorluyor. Bu durum her insanın pastadan pay istemesine neden oluyor. 
Dünya sıralamalarına bakıldığında en çok kripto para hesabına sahip ilk dört ülke sırasıyla Nijerya, Vietnam, Filipinler ve Türkiye. Bu ülkeler diğer ülkelere göre daha yüksek enflasyon oranlarına sahip olduğundan dolayı insanlar kazandıkları parayı banka hesaplarında değerlerinin düşmesi nedeniyle tutmuyorlar. Bu da onları kripto para piyasasına daha çok yönlendiriyor.

Peki bu yatırımlar yapılırken iç dünyamızda neler oluyor? Neden geri kalmak istemiyoruz? 

Bir Şeylerden Geri Kalma Korkusu (Fear of Missing Out (FOMO))

Kripto paralar hayatımıza girdikten sonra kelime haznemize çok fazla yeni sözcük girmiş oldu. Bunlardan bir tanesi FOMO “fear of missing out”tır. Kelime anlamına bakıldığında FOMO bir şeyleri kaçırma, bir şeylerden geri kalma korkusu olarak tanımlanabilir.

Kripto paralar ile alakasına gelecek olursak, yatırımcılar kripto para hakkında araştırma yapmak yerine FOMO dürtüsüyle hareket etmektedir. Fırsatları kaçırmaktan korktukları için bireysel karar almaktan da fazlasıyla uzaklaşıyorlar. Fırsatların farkında olmama veya diğer yatırımcıların yararlandığı fırsatlardan yararlanmama olarak tanımlanabilecek bu ilişki, bazen yatırımcının yanlış kararlar almasına bile neden olmaktadır. Bu nedenle FOMO etkisi ile kararlar almak son derece riskli durumlara neden olacak kadar tehlikelidir. Zamansız yatırımların arkasında genellikle duygusal kararlar yatar.

Kripto para birimleri gündemimizden çıkmayan sıcak bir konudur. Pek çok kişinin kripto paralarla ilgilendiğini, “alıp sattığını”, zenginleştiğini veya iflas ettiğini duyuyoruz. Merak ediyoruz. Bu sürecin dışında kalmak istemiyoruz ve dahil olmak istiyoruz ve oluyoruz. Fakat medyada kripto paralar yüzünden kaybeden insanları görmek yerine, milyoner olan insanları görüyoruz çünkü kazananlardan biri olma ihtimali insanoğluna her zaman daha yüksek bir seçenek olarak görünüyor.

ELON MUSK'IN TWİT & DOGECOİN 

Diğer bir taraftan dogecoin mevzusu bulunmaktadır. Hepimizin bildiği üzerine diğer kripto para birimleriyle dalga geçmek için oluşturulmuş bir kripto para birimi olan Dogecoin, fiyatlarında çok ani yükselmeler artık düşüşlerde olabilen dijital bir varlıktır. Bunların en en en önemli sebebi ise 57,9 milyon takipçisi olan, Tesla şirketler grubunun sahibi olan, Mars’a araç gönderen Elon Musk’ın Twitter’ı üzerinden atmış olduğu twit. Evet bu kadar basit. Normal şartlarda yatırım yapılacak olan kripto paranın teknik altyapısı, ne kadar hacmi bulunduğu, hangi dijital probleme ne yetkinlikte cevap verdiği önemli olmalıyken, insanlar bu soruların hepsini bir kenara bıraktı ve Elon Musk’ın atmış olduğu, aşağıda görmüş olduğunuz twitle dogecoin’in fiyatı bir günde %30 oranında arttırdı.

İşte tam anlamıyla FOMO örneği. Elon Musk bununla ilgili tweet attığında Dogecoin fiyatının yükseleceğini düşünenler bir anda Dogecoin almaya başlar, birçok kişi de aynı şekilde düşünür ve FOMO'nun etkisiyle bir patlama meydana gelir, talep bu kadar patlayınca fiyatta ani bir yükseliş ortaya çıkar sonuç olarak da dogecoin bugünkü piyasa hacmi 85 milyar doların üzerine çıkar ve Dogecoin’i piyasa hacmi bakımından en büyük dördüncü kripto para birimi konumuna getirir.

İşte sizlere FOMO etkisinin en büyük kanıtı. İnsanlar twit atıldıktan sonra bu durumun dışında kalmaktan korktu ve okumadı araştırmadı belki 3 dakika düşünmeden satın aldı.
Öteki taraftan baktığımız zaman Elon Musk’n atmış olduğu başka bir twitte aynı şekilde fiyatı düşürmüş oldu. "Eğer elinde DogeCoin tutan büyük yatırımcılar ellerindeki coinleri satarlarsa benim tam desteğimi alırlar. DogeCoin üzerine çok fazla konsantrasyon gerçek bir sorun" dedi ve dogecoin yüzde 24 düşüş yaşadı.  

İnsanlar tekrardan düşüncelerini telapati yoluyla birleştirdi ve FOMO’nun yarattığı büyük etkiyle ellerinde bulunan coinleri sattı.

Nominal Fiyat Yanılsaması – UMUT

Araştırmaya göre, kripto para yatırımcıları, yatırımlarıyla hızla servet kazanacaklarına dair yüksek düzeyde bir inanca sahip olma eğilimindedir. Zengin, orta ya da fakir fark etmez her insan kolay yoldan para kazanmak ister ve umut etmeye başlar… Bu umut insanı hayallere sevk eder ve insanlar hayal ettiklerine kolay yoldan bir an önce ulaşmak ister ve sonuç olarak Nominal Fiyat İllüzyonunu doğar.

Bu durumda, borsa yatırımcılarının düşük fiyatlı hisse senetlerinin gelecek fiyat tahminlerini etkileyen önemli bir faktörün hisse senedi fiyatı olduğu sonucuna varılmıştır. Buna göre, bir hisse senedinin fiyatı ne kadar düşükse, yatırımcı o hissenin değerinin daha da artacağı yanılgısına sahiptir. Örneğin, 50 dolarlık bir hisse senedi için gelecekteki büyüme tahminleri, 500 dolarlık bir hisse senedinden daha yüksek olacaktır. Araştırmacılar buna Nominal Fiyat Yanılsaması adını vermektedir. Başka bir çalışmada ise finansal analistlerin bile bu hataya düştüğü ortaya çıktı.
Buna göre insanların aldıkları düşük fiyatlı hisselerin onları zengin edeceğine dair olan düşünceleri, yüksek fiyattan aldıkları hisselerle kıyasla daha yüksek. Yani kripto para yatırımcıları, bir kripto paranın bir adedinin değeri ne kadar küçükse, onun gelecekte o kadar çok yükseleceği yanılgısına sahiptir. Oysa bu durum, reel karşılığı olan finansal bir gerçeklik değildir.
Bir diğer araştırmaya göre ise kripto para yatırımcıları, yatırımları yoluyla kısa yoldan servet sahibi olacaklarına ilişkin yüksek düzeyde bir inanca sahip olma eğilimindedir. 
Geleneksel borsa yatırımcılarıyla kripto para yatırımcılarını kıyaslayan bir başka araştırmada ise, kripto para yatırımcıları kumar türünden davranışlarda bulunmaya, kısa vadeli yatırım yapmaya, yenilik ve heyecan aramaya daha eğilimli bulunmuştur.

Bugünün Hastalığı Sunk Drain Fallacy

Sunk Drain Fallacy, artık mantıklı bir şekilde devam etmek zorunda olmadığınızı veya devam ederseniz muhtemelen para kaybedeceğinizi bilseniz bile yatırımınıza devam etme eğilimidir. Bu durum sizlerin yaşantısıyla da alakalı olabilir mesela mutsuz olduğunuz bir işte çalışırken oraya yıllarınızı verdiğinizi düşünüp devam ettirmek gibi. 

Kumar bağımlılığında bu yaygındır: Para kaybeden oyuncu, bahis işinden kaybettiği parayı telafi etmek için oynamaya devam eder. Kaybederse kayıplarını telafi etmek için oynar, kazanırlarsa “birdenbire para geldi, kaybedecek bir şeyim yok” diye oynarlar. Sonuçta, bazen kazanmasına fakat çoğu durumda her şeyini kaybetmesine rağmen kaybedene kadar oynarlar.
Kripto parada da insanlar bu yanılgıya düşmektedir. Sosyal medyadan görüp duydukları haberlerle kazanacaklarına olan inançları daha da arttığı için kaybetmeyi kabul etmemektedirler. Sonuç her zaman olmasa da genelde kayıpla sonuçlanmaktadır.

SONUÇ

Finn Breton’a göre, kripto paralar bir kültürdür ve bu kültür insanların radikal düşüncelerini ortaya çıkarmaktadır. Bu kişiler genellikle kendilerini, devletin otoritesinden çıkmak isteyen, kontrol altında olmak istemeyen, özgürce herhangi bir denetim olmadan yatırım yapmak isteyen kişiler olarak görüyorlar. Breton'a göre, bu insanlar kendilerini geleneksel kurum ve süreçlere karşı çıkan “radikaller” olarak görüyorlar. Bugün bu arayış, özellikle geleceği hakkında karamsar olan insanlar için iyi bir umuttur.

Birçok yatırımcı, geride bırakılmaktan korktukları için bitcoine yığılıyor…

Duke Üniversitesi'nde Bitcoin üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, bir olayın arka arkaya iki kez gerçekleşmesi durumunda insan zihninin otomatik olarak bunun tekrar olacağına inandığı ve Bitcoin yatırımcılarının ard arda birkaç hafta artmasıyla yatırımcıların dikkat çektiği tespit edildi. Belirsiz bir geleceğe rağmen artışın devam edeceğine olan inanç yaygınlaştı. Ayrıca bu sanal para biriminin değeri arttıkça, insanlar tahminlerinin doğru olduğunu ve tahminlerine daha fazla güvenmeleri gerektiğini iddia ederek daha güçlü hissetmeye başladı. Tahminlere olan güvenin artmasıyla daha fazla yatırım yapıyorlar veya akrabalarını Bitcoin almaları konusunda destekliyorlar. Bu nedenle Bitcoin kullanan kişi sayısı her geçen gün artıyor.

Bitcoin'e yatırım yapan çoğu kişinin parasını çekmediğini ve beklediğini gözlemlemek mümkün. Stanford Üniversitesi'ndeki psikologlar tarafından yürütülen bir araştırma, yatırımcıların finansal kayıptan korkmadıklarını, ancak diğer yatırımcılardan daha az kazanma riskinden endişe duyduklarını buldu. Bu noktada devreye giren adrenalin ve kişinin risk faktörlerinden gerçekten keyif alıyor olması Bitcoin tutkusunun devam etmesinde ve popülaritesinin artmasında belirleyici olabilir diyor ve yazımı burada sonlandırıyorum.

Unutmayın ki dogecoin, catcoin veya cowcoin gibi her şeye yatırım yapılabilir, bilinçli olunduğu taktirde çok güzel gelirlerde elde edilebilir. Dikkat etmeniz gereken en önemli faktör siz yatırım yaparken FOMO’dan mı etkileniyorsunuz yoksa bireysel olarak araştırma yapabiliyor musunuz? En önemliside kendinizi kontrol edebiliyor musunuz? Lütfen hırsın sizi ve çevrenize zarar verebileceğini unutmayın. Mantığınızı kaybetmemeniz dileğiyle...