Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan yeni rapor, yapay zekanın (AI) hızla gelişmesinin birçok ülkenin bu teknolojiye uyum sağlama kapasitesini geride bıraktığını ve küresel eşitsizliği artırabileceğini ortaya koydu. Araştırmacılar, gerekli siyasi önlemler alınmazsa bu teknolojik dönüşümün “Bir Sonraki Büyük Ayrışma”ya yol açabileceği konusunda uyarıyor.
UNDP’nin çalışması, yapay zekanın kontrolsüz kullanımının son 50 yılda daralma eğilimi gösteren kalkınma eşitsizliklerini yeniden büyütebileceğini belirtiyor. Raporda, AI teknolojilerinin benimsenme hızının artık yıllar değil aylarla ölçüldüğü, ancak birçok ülkenin bu dönüşümü desteklemek için gerekli altyapı, uzmanlık ve yönetişim araçlarından yoksun olduğu ifade ediliyor.
UNDP Asya-Pasifik Başekonomisti Philip Schellekens, “YZ çağının temel fay hattı kapasite farkları olacak” değerlendirmesinde bulunuyor.
Dünya nüfusunun yarısından fazlasını barındıran Asya-Pasifik bölgesi, hem yaygın eşitsizlikleri hem de hızlı teknolojik dönüşümü nedeniyle bu kırılmanın merkezinde yer alıyor. Bölge, küresel YZ kullanıcılarının büyük bölümüne sahip olmasına rağmen nüfusun yalnızca yüzde 14’ü aktif olarak yapay zeka araçlarını kullanıyor; 3,7 milyar kişi ise bu teknolojilere erişemiyor. Üstelik bölge halkının dörtte biri hâlâ internete bağlı değil.
Raporda, Çin, Singapur ve Güney Kore’nin yapay zeka yatırımlarını artırdığı, diğer ülkelerin ise temel dijital okuryazarlığı geliştirmeye çalıştığı belirtiliyor. Yapay zekanın bölgenin yıllık GSYH büyümesini 2 puana kadar artırma potansiyeli bulunduğu ifade edilse de 1,3 milyar kişinin kayıt dışı istihdamda olduğu, 770 milyon kadının işgücüne katılmadığı ve 200 milyon kişinin aşırı yoksulluk içinde yaşadığı vurgulanıyor.
Ekonomik ve toplumsal kırılganlıklar açısından en riskli grupların kadınlar ve gençler olduğu belirtiliyor. Kadınların çalıştığı işlerin otomasyona maruz kalma ihtimali erkeklere kıyasla neredeyse iki kat daha yüksek. Ayrıca 22–25 yaş aralığındaki gençlerin, yapay zekanın hızla dönüştürdüğü sektörlerde istihdam kaybı yaşadığı ifade ediliyor.
Rapora göre yapay zeka sistemleri, eğitim verilerindeki eksiklikler nedeniyle kırsal kesimlerde yaşayan topluluklara karşı önyargılar üretebiliyor. Kentli erkek borçluların verileriyle eğitilen AI tabanlı kredi modellerinin kadın girişimcileri ve çiftçileri “yüksek riskli” olarak değerlendirmesi bu duruma örnek gösteriliyor.
UNDP Asya-Pasifik Bölge Direktörü Kanni Wignaraja, “AI baş döndürücü bir hızla ilerliyor ancak birçok ülke hâlâ başlangıç çizgisinde. YZ eşitsizlikleri kader değil; doğru adımlarla bu uçurum kapatılabilir” diyerek hükümetlere acil politika çağrısında bulundu.
