Mars’a gönderilen tüm görevlerin ortak amacı; gezegenin atmosferini, yüzeyini, su izlerini ve olası geçmiş yaşamı araştırmak. Çoğu kişi Mars’ın her bölgesinin keşif araçları ya da gelecekteki insan üsleri için uygun olduğunu düşünse de gerçek çok farklı: Mars’ta bazı alanlarda araştırma yapmak uluslararası anlaşmalar gereği yasak.
Dış Uzay Antlaşması ve gezegen koruma kuralları
Bu yasakların temelinde 1967 tarihli Dış Uzay Antlaşması bulunuyor. Antlaşma, ülkelerin gök cisimlerini kirletmesini önlemeyi zorunlu kılıyor. Bunun nedeni basit: Eğer Mars’ta gerçekten yaşam izleri varsa, bunların Dünya’dan taşınmış mikroorganizmalarla karışmaması gerekiyor.
Sterilizasyon yeterli değil: Mikroplar kaçabiliyor
Uzay araçları Dünya’dan ayrılmadan önce sıkı bir sterilizasyon işleminden geçiyor. Ancak bazı mikroorganizmaların olağanüstü dirençleri bu süreci aşabiliyor.
2024’te yayımlanan bir çalışmada, NASA’nın Phoenix aracı hazırlıkları sırasında 26 mikroorganizma türünün sterilizasyonu atlattığı tespit edildi. Çin’in Tiangong Uzay İstasyonu’nda bulunan süper dirençli bakteri örneği de benzer kaygıları artırdı.
Bu örnekler, gezegenler arası kirlenme riskinin ne kadar ciddi olduğunu gözler önüne seriyor.
“Özel Bölgeler” nedir?
Bu kavram, COSPAR tarafından “nem ve sıcaklık gibi koşulların Dünya’daki mikroorganizmaların büyümesine olanak sağlayabileceği alanlar” olarak tanımlanıyor. Mars için bu tanım, şu anda yaşam barındırabilecek veya bir zamanlar barındırmış olma ihtimali yüksek bölgeler anlamına geliyor.
Mars’ta kesin olarak tanımlanmış Özel Bölgeler bulunmasa da “Belirsiz Bölgeler” var. En bilinen örneği ise yinelenen yamaç çizgileri (RSL). Bu çizgilerin sıvı suyla ilişkili olabileceği düşünülüyor, dolayısıyla mikropların yaşayabileceği yerler olabilir.
Neden bu kadar sıkı korunuyor?
Dünya’daki bazı mikroorganizmalar aşırı koşullarda hayatta kalabiliyor. Deneysel çalışmalar, bu canlıların Mars benzeri ortamlarda büyüyebileceğini gösterdi. Eğer böyle mikroplar Mars’a taşınırsa, gezegenin geçmiş yaşamına dair işaretleri geri dönülmez şekilde kirletebilir veya yok edebilir.
Bilimsel bir zorunluluk: Kendi izimizi kendi verimizle karıştırmamak
Perseverance aracı, Mars’ta biyolojik süreçlerle uyumlu olabilecek bioimzalar buldu. Ancak bir sorun var: Bu işaretlerin gerçekten Mars’a ait mi, yoksa Dünya’dan gelen bir kirlenmenin sonucu mu olduğu kesin değil.
Kesin bilgi için örneklerin Dünya’ya getirilmesi gerekiyor. Bu amaçla planlanan örnek dönüş misyonu, NASA’daki bütçe kesintileri nedeniyle giderek zorlaşıyor.
Neden gevşetilmiyor?
Bazı uzmanlar, daha düşük maliyetli Mars görevleri için kuralların esnetilmesini savunuyor. Ancak bilim topluluğunun büyük bölümü, bu tür gevşetmelerin Mars’ın biyolojik geçmişini telafisi olmayan bir şekilde yok edebileceğini belirtiyor.
Bu nedenle Mars’taki yaşam ihtimalini gerçekten anlayabilmek için gezegenin en değerli noktaları sıkı şekilde korunuyor.
