Giresun’un Espiye ilçesinin isminin kökeni hakkında yapılan araştırmalar, ismin Farsça ve Türkçe köklerin birleşimiyle oluştuğu ve tarihsel süreçte "atların bulunduğu yer" ya da "su kenarındaki at alanı" gibi anlamlara geldiği üzerinde durmaktadır.
Espiye isminin tarihsel yolculuğu ve kelime anlamı hakkında detaylı bilgileri aşağıda derledim.
1. Kelime Kökeni: "Esb" ve “Esbiyelü”
Espiye isminin temelinde Farsça "Esb" kelimesi yatmaktadır. "Esb", Farsçada "At" demektir.
Osmanlı Kayıtları: Bölge, Osmanlı dönemine ait 1515 tarihli tahrir defterlerinde "Esbiyelü" veya "Esb-i Yelü" şeklinde geçmektedir.
Anlamı: Bu tamla, dilbilimciler ve tarihçiler tarafından iki farklı ama birbirine yakın şekilde yorumlanır:
Atlık / At Yeri: Bölgenin coğrafi yapısının (özellikle deniz kenarındaki düzlüklerin) at beslemeye ve atlı birliklerin konaklamasına uygun olması nedeniyle "Atların bol olduğu yer" veya "Atlık" anlamında kullanılmıştır.
Yalı Atı / Su Kenarındaki Ahır: Kelimenin sonundaki ekin "yalı/yelü" (sahil/kıyı) ile ilişkili olduğu düşünülürse, "sahildeki at yeri" veya "su kenarındaki ahırlar" manasına gelir.
2. Tarihsel Bağlam: Neden "At Yeri" Dendi?
İlçenin isminin neden atlarla ilişkilendirildiğine dair güçlü tarihsel dayanaklar vardır:
Çepni Türklerinin Yerleşimi: Bölgeye Türk yerleşimi, Oğuzların Çepni boyunun gelmesiyle yoğunlaşmıştır. Türk kültüründe atın kutsal ve stratejik bir yeri vardır. Çepnilerin bu bölgedeki düzlükleri atlarını otlatmak veya askeri atlarını tutmak için bir "at meydanı" olarak kullandıkları düşünülmektedir.
Muhafız Atları: Bir diğer görüşe göre, Osmanlı öncesi veya ilk dönemlerinde bölgedeki muhafız gruplarının atlarını otlatmak amacıyla saldıkları serbest bölgeye bu isim verilmiştir.
3. Eski İsmi: Zefre (Zephyrion)
Espiye adı, Türklerin bölgeye hakim olmasıyla kullanılmaya başlanmıştır. Antik çağlarda ve Doğu Roma (Bizans) döneminde ise bölgenin bilinen önemli merkezi Zefre (Zephyrion) idi.
Zefre Limanı, o dönemde İpek Yolu'nun denize açılan önemli kapılarından biriydi ve Cenevizliler tarafından da aktif olarak kullanılıyordu (Zefre'de hala Ceneviz tersane kalıntılarına rastlanabilir).
Türkler bölgeye geldiğinde, Yağlıdere ile Gelevera Deresi arasındaki bu verimli düzlüğü atları için kullanarak burayı "Espiye" (At Yeri) olarak isimlendirmiş ve zamanla Zefre ismi yerini Espiye'ye bırakmıştır.
Özetle
Espiye ismi, Farsça "at" (esb) kökünden türemiş olup, Türklerin bölgeye yerleşmesiyle birlikte "atların yetiştirildiği, otlatıldığı veya barındırıldığı su kenarındaki yer" anlamında kullanılarak günümüze kadar gelmiştir.
