İstanbul'un adı, Antik Yunan kolonisinden Roma ve Bizans İmparatorluklarına, oradan Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerine kadar uzanan binlerce yıllık bir serüvenin ürünüdür. Her dönem, şehrin siyasi, kültürel ve dini yapısına göre farklı bir isim kazandırmıştır.
Dönemlere Göre Şehir İsimleri
| Dönem | Bölgenin Adı | Köken ve Anlamı |
|---|---|---|
| Antik Yunan Kolonisi (MÖ 667) | Byzantion (Βυζάντιον) | Kurucu Byzas'tan gelir, "Byzas'ın şehri" anlamına gelir. |
| Roma İmparatorluğu (M.S. 330) | Nova Roma | İmparator I. Constantinus tarafından verilen "Yeni Roma" adı, halk arasında çok kullanılmadı. |
| Roma/Bizans Dönemi (M.S. 330+) | Constantinopolis (Κωνσταντινούπολις) | İmparator Constantinus'un onuruna, resmi başkent adı olarak kullanıldı. "Constantinus'un şehri" anlamı taşır. |
| Bizans Dönemi (Halk Arasında) | Polis (Πόλις) | Yunanca "şehir" anlamına gelir; halk arasında şehrin merkezi önemi nedeniyle kısaca kullanılmıştır. |
| Osmanlı Dönemi (1453 sonrası) | Konstantiniyye / Dersaadet / Asitane / İslambol | Fetihten sonra resmi belgelerde ve edebi kullanımda Arapça/Farsça fonetiğe uyarlanmış isimler. Dersaadet: "Mutluluk Kapısı", Asitane: "Başkent", İslambol: "İslam dolu yer". |
| Osmanlı Dönemi (Halk Arasında) | İstanbul | Bizans dönemindeki "Polis" kelimesinden türemiştir. "Eis ten Polin" ifadesi zamanla "İstanbul" hâlini almıştır. |
| Türkiye Cumhuriyeti (1930) | İstanbul | Resmi ve tek isim olarak kabul edilmiştir. Uluslararası alanda da kullanılacak şekilde standartlaştırılmıştır. |
İsim Evriminin Dilsel Süreci
- Byzantion: Antik Yunanca, kurucusu Byzas'tan türetilmiş.
- Constantinopolis: Latince/Grekçe, İmparator Constantinus'un adıyla anılmış resmi isim.
- Polis: Halk arasında "şehir" anlamında, merkezi önemi vurgular.
- Eis ten Polin → İstanbul: Günlük konuşmadaki "şehre gidiyorum" ifadesinden evrilmiştir:
- Eis (Εις) = "-e, -a" yönelme
- ten (την) = belirleme edatı
- Polin (Πόλιν) = şehir
- Ses uyumu ve adaptasyon: Eis ten Polin → İstinpolin → İstinpol → İstambul → İstanbul
- Konstantiniyye / Dersaadet / Asitane / İslambol: Osmanlı resmi ve edebi isimleri, kültürel ve dini vurgu içerir.
- İstanbul (Modern Türkçe): 1930’da Türkiye Cumhuriyeti tarafından resmi isim olarak kabul edilmiştir.
