Hülya Özmen- Muhalif Özel
Anayasa Mahkemesi’nin (AYM), Gezi davasından hüküm giyen, avukat, hak savunucusu, Can Atalay’ın milletvekilliğinin düşürülmesi işleminin yok hükmünde olduğuna ilişkin kararının TBMM Genel Kurulunun 16 Nisan oturumuna Başkanlık yapan CHP’li Meclis Başkanvekili Gülizar Biçer Karaca tarafından okutulmasının ardından başlayan tartışmalar, Anayasa, iç tüzük ve Meclis’in kendi iç düzenlemelerine ilişkin uygulamalarda düğümlendiği görülüyor. Jet hızıyla yaşanan süreçte, AYM’nin Can Atalay kararının okunduğu ham tutanağın kaldırıldıktan 6 saat sonra yerine konulmasının şifreleri de bu yasal düzenlemelerde gizli.
Can Atalay’a tutanak zaferi yolunu açan düzenlemeler neler?
Bu soruların yanıtları, görev, yetki ve sorumluluk yönünden Anayasa, iç tüzük yanı sıra TBMM’nin yayınları arasında yer alan “Tutanak Hizmetleri Başkanlığı Tutanak Hizmetleri El Kitabı” ile Meclis’in işleyişinin göstermesi açısından rehber nitelikli “Parlamento Terimleri Sözlüğünde” yatıyor. Bu düzenlemelere göre; TBMM Başkanlarının tutanaklarda ne yazılacağına, kelime ekleme, çıkarma işlemlerine ilişkin anında müdahale edebileceklerine ilişkin açık bir düzenleme yok. Tutanak üzerinde düzeltme ve tutanaktan çıkarma işlemleri de kurallara bağlı. Herhangi bir konuşma tutanaktan asla çıkarılmıyor sadece dipnotlarla bağlantı kuruluyor. Tutanakta düzeltme, İç Tüzük 155’e göre yapılıyor. Bu da ilgililerin tam tutanağın bastırılıp, dağıtılmasından başlayarak 15 gün içinde TBMM Başkanlığına yazılı başvurusu ve Başkanlık Divanının bu başvuruyu haklı görmesi üzerine yayımlanan düzeltme metninin ilgili tutanak dergisine eklenmesini öngörüyor. Meclis Başkanının yetkisi ise sadece ‘tutanak dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini denetlemekle sınırlı bulunuyor. Tüm, bu materyaller tutanakların siyasi otoriteye göre, şekillenmediğini göstermesi açısından önemli taşıyor.
TBMM Genel Kurulu’nun 16 Nisan 2025 Çarşamba günkü oturumu, Gezi Parkı davası hükümlüsü ve milletvekilliği düşürülen Can Atalay'ın durumunu kısa bir giriş konuşmasının ardından Anayasa Mahkemesi kararını okutan CHP’li Meclis Başkanvekili Gülizar Biçer Karaca’nın tutumuyla değişti. Karaca, konuşmasında, "Anayasamızın 153. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi kararlarının, başta yasama organı olmak üzere tüm kurum ve kuruluşları bağlayıcı olduğu aşikar olması ve amir hüküm olması hasebiyle bugün Anayasa Mahkemesi kararının, Milli Egemenlik Haftasına girdiğimiz bu süreçte hüküm kısmını bir kez daha hatırlatmak bakımından okutulmasına karar verdim" dedi. Kararın okunmasının ardından Genel Kurulu kapattı. Genel Kurul'da okutulan AYM kararı önce Meclis'in sitesinde yayınlanan ham tutanaklarda yer aldı. Ancak daha sonra tutanaklardan çıkarıldı. Altı saat kadar sonra ise yeniden yüklendi.
TBMM Başkanı Kurtulmuş, Mecliste okunan AYM'nin Can Atalay kararı ardından yaptığı açıklamada, " TBMM Başkanvekili Gülizar Biçer Karaca’nın Anayasa’ya, İçtüzük’e ve teamüllere aykırı olarak bir metni kâtip üyeye okutması hem yetki aşımı hem de hukuken yok hükmündedir” dedi ve açıklamada şu görüşleri ifade etti: “Ayrıca; İçtüzük’ün 15’inci maddesine göre TBMM Başkanvekilleri, Genel Kurul birleşimlerini TBMM Başkanı adına yönetir. Başkanvekillerinin hangi birleşim ve oturumları yöneteceğini, gündemin “Başkanlığın Genel Kurula Sunuşları” kısmında yer almasını ve gündeme girecek işleri TBMM Başkanı belirler. Hiçbir TBMM Başkanvekili, TBMM Başkanı’nın iradesi hilafına, temsil ettiği bu makamın yetkilerini kullanamaz. TBMM Başkanı tarafından belirlenmeyen herhangi bir husus, Genel Kurul gündemine getirilemez. TBMM Başkanı olarak Yüce Meclis’in saygınlığını korumak adına, hukuken yok hükmündeki bu tutumlarıyla görevlerini kötüye kullanan TBMM Başkanvekili Gülizar Biçer Karaca ve Kâtip Üye Sibel Suiçmez’i kınıyor, haklarında Anayasa ve İçtüzük’ten kaynaklanan yetkilerimi kullanacağımı beyan ediyorum.”
Can Atalay’a tutanak zaferi yolunu açan düzenlemeler neler?
Bu soruların yanıtları, görev, yetki ve sorumluluk yönünden Anayasa, iç tüzük yanı sıra TBMM’nin yayınları arasında yer alan “Tutanak Hizmetleri Başkanlığı Tutanak Hizmetleri El Kitabı” ile Meclis’in işleyişinin göstermesi açısından bir anlamda rehber nitelikli “Parlamento Terimleri Sözlüğünde” yatıyor. Bu düzenlemelere göre; TBMM Başkanlarının tutanaklarda ne yazılacağına, kelime ekleme, çıkarma işlemlerine ilişkin anında müdahale etme gibi doğrudan bir yetkileri yok. Tutanak üzerinde düzeltme ve tutanaktan çıkarma işlemleri de kurallara bağlı. Herhangi bir konuşma tutanaktan asla çıkarılmıyor sadece dipnotlarla bağlantı kuruluyor. Tutanakta düzeltme, İç Tüzük 155’e göre yapılıyor. Bu da ilgililerin tam tutanağın bastırılıp, dağıtılmasından başlayarak 15 gün içinde TBMM Başkanlığına yazılı başvurusu ve Başkanlık Divanının bu başvuruyu haklı görmesi üzerine yayımlanan düzeltme metninin ilgili tutanak dergisine eklenmesini öngörüyor. Meclis Başkanının yetkisi ise sadece ‘tutanak dergisi ile tutarak özetinin düzenlenmesini denetlemekle sınırlı bulunuyor. Tüm, bu materyaller tutanakların siyasi otoriteye göre, şekillenmediğini göstermesi açısından önemli taşıyor.
TBMM’nin düzenlemeleri ne diyor?
Tutanak: Genel Kurul ve komisyon toplantılarında yapılan konuşma, laf atma, gürültü, alkış gibi eylemlerin, ses kaydından da yararlanılarak stenograflar tarafından steno yöntemiyle kayıt altına alınmasıdır. Meclis araştırması ve soruşturması komisyonları, Başkanlık Divanı, TBMM Başkanı’nın resmî kabulleri, Danışma Kurulu ve yasama faaliyetiyle ilgili diğer toplantılar ile Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yaptığı toplantılarda da tutanak tutulmaktadır.
YASAL DAYANAKLAR
Görüşmelerin açıklığı ve yayımlanması
MADDE 97- Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak dergisinde tam olarak yayımlanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzük hükümlerine göre kapalı oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki görüşmelerin yayımı Türkiye Büyük Millet Meclisi kararına bağlıdır.
Meclisteki açık görüşmelerin, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başkaca bir karar alınmadıkça, her türlü vasıta ile yayımı serbesttir.
İç tüzük…
Başkanın görevleri
MADDE 14- Başkanın görevleri şunlardır: 1. Türkiye Büyük Millet Meclisini Meclis dışında temsil etmek; 2. Genel Kurul görüşmelerini yönetmek; 3. Tutanak dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini denetlemek; 4. Başkanlık Divanına başkanlık etmek ve Divanın gündemini hazırlamak; 5. Danışma Kuruluna başkanlık etmek; 6. Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonlarını denetlemek; işlerde birikme olması halinde komisyon başkanı ve üyelerini uyarmak ve durumu Genel Kurulun bilgisine sunmak; 7. Başkanlık Divanı kararlarını uygulamak; 8. Türkiye Büyük Millet Meclisinin idarî ve malî işleri ile kolluk işlerini yürütmek ve denetlemek; 9. Başkanlık Divanı bünyesinde oluşturulacak “Türkiye Büyük Millet Meclisi Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu” aracılığıyla Meclisi ve çalışmalarını yurt içinde ve yurt dışında tanıtıcı tedbirler almak ve yayın yapmak; 10. getirmek. Kendisine Anayasa, kanunlar ve İçtüzük gereğince verilen görevleri yerine Başkan, özürlü olduğu veya Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde iken Ankara dışında bulunduğu zaman, görevlerini yerine getirmek üzere, başkanvekillerinden birisini kendisine yazıyla vekil olarak tayin eder. Başkan, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına ayrılan resmî konaklarda oturur.
BAŞKANVEKİLLERİNİN GÖREVLERİ
MADDE 15- Başkanvekillerinin görevi, Başkanın yerine Genel Kurul görüşmelerini yönetmek ve yönettiği oturumlarla ilgili tutanak dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini gözetmektir. Başkanvekillerinin hangi birleşim veya oturumları yöneteceklerine Başkan karar verir.
6253 SAYILI TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞI İDARİ TEŞKİLATI KANUNU “TUTANAK HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI
MADDE 8 - (1) Tutanak Hizmetleri Başkanlığının görevleri şunlardır: a) Genel Kurul görüşmelerinin tutanağını tutmak, tutanak özetini hazırlamak ve TBMM Tutanak Dergisini baskıya hazırlamak. b) Komisyon kararı üzerine komisyon görüşmelerinin tutanağını tutmak ve yasama yılı sonunda Komisyon Tutanak Dergisini yayımlamak. c) Başkanlık Divanı ve Danışma Kurulunun toplantı tutanaklarını tutmak. ç) Talep hâlinde, komisyon görüşmelerinin ve yasama ve denetime ilişkin diğer toplantıların ses kayıtlarının çözümlemesini yapmak. d) Tutanak hizmetlerine ilişkin ulusal ve uluslararası gelişmeleri takip etmek ve ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapmak. e) Verilecek benzeri görevleri yapmak.”
TUTANAKTA DÜZELTME: İlgililerin, tam tutanağın bastırılıp dağıtılmasından başlayarak 15 gün içinde TBMM Başkanlığına yazılı başvurusu ve Başkanlık Divanının bu başvuruyu haklı görmesi üzerine yayımlanan düzeltme metninin ilgili tutanak dergisine eklenmesi.
TUTANAKLAR TUTANAK NEVİLERİ, TUTULMASI VE TUTANAKTA DÜZELTME
MADDE 155- Genel Kurulda, tam ve özet olmak üzere, iki türlü tutanak tutulur. Tam tutanak, ses alma makinesinin yardımıyla stenolar ve İçtüzüğün gerektirdiği hallerde kâtip üyeler tarafından tutulur. Bunlar, tutanak dergisinde yayımlanır. Tam tutanağın bastırılıp dağıtılmasından başlayarak onbeş gün içinde ilgililer, gereken düzeltmelerin yapılması için Başkanlığa yazıyla başvurabilirler. Bu başvurma üzerine, Başkanlık Divanı, gereken incelemeyi yapar. Başkanlık Divanı düzeltme istemini haklı görürse, bir düzeltme yayımlanır ve ait olduğu tutanak dergisine eklenir. Bir yasama yılının son birleşiminin tutanak özeti kâtip üyeler tarafından hemen orada yazılarak o birleşimin sonunda okunur. Bu halde düzeltmeler okunma sonunda yapılır. Son birleşim tutanağında milletvekilleri tarafından yapılacak düzeltmeler ilk çıkacak Tutanak Dergisinde yayımlanır.
Geçen tutanak hakkında düzeltme: Bir milletvekili veya bakanın, geçen birleşim tutanağında yer alan beyanının düzeltilmesine ilişkin istemini Başkanlığa yazılı olarak verebilmesidir. Bu istem birleşim tutanağına eklenir.
GEÇEN TUTANAK HAKKINDA DÜZELTME
MADDE 58- Bir milletvekili veya bakan kendisine ait olup geçen birleşim tutanağında yer alan bir beyanın düzeltilmesini isterse bu istemini Başkanlığa yazılı olarak verir. Bu istem birleşim tutanağına eklenir.
