2023 yılında Lut Gölü’ne bakan bir mağarada araştırma yapan arkeologlar, Birinci Tapınak dönemine ait 2.700 yıllık bir yazıtı incelemek için mağaraya girdiklerinde, tesadüfen başka bir buluntuya rastladı. Sarkıtın altında kayaya oyulmuş küçük bir Aramice yazıt fark edildi. Yazıt, günümüz İbranicesine benzer kare bir yazıyla işlenmişti.
Aramice neden önemli?
1. Ortadoğu’nun ortak diliydi
Aramice, MÖ 1. binyıldan itibaren Ortadoğu’nun en yaygın konuşulan dili oldu. Asurlular, Babilliler ve Persler döneminde bir tür “diplomasi ve ticaret dili” işlevi gördü. Yani bugünkü İngilizce’nin rolüne benziyordu.
2. Kutsal metinlerin dili
Tevrat’ın bazı bölümleri Aramice yazılmıştır.
İncil’de İsa’nın konuştuğu dilin Aramice olduğu kabul edilir.
Yahudi dini literatürü (Talmud gibi) büyük ölçüde Aramice yazılmıştır.
Dolayısıyla Aramice, Musevilik, Hristiyanlık ve kısmen İslam tarihi için köprü dildir.
3. Yahudi isyanları ve Roma dönemi bağlamı
MS 1. ve 2. yüzyıllarda Yahudi halkının günlük konuşma dili büyük ölçüde Aramiceydi. Dolayısıyla Bar Kokhba İsyanı döneminde bir Aramice yazıt bulunması, o dönemin direnişçilerinin kimliklerini, inançlarını ve gündelik yaşamlarını doğrudan yansıtıyor.
4. Modern dillere etkisi
Bugün hâlâ konuşulan Süryanice (özellikle Ortadoğu’daki Asuri toplulukları arasında) Aramice’nin bir devamıdır. Bu da dilin yaşayan bir miras olduğunu gösteriyor.
Yazıtın içeriği ve gizemli isim
Yazıtta yer alan cümlelerden biri, “Naburya’lı Abba öldü” ifadesiydi. Araştırmacılar “Abba” isminin MS ilk yüzyıllarda yaygın olduğunu, Naburya’nın ise Celile yakınlarında bir köy olduğunu belirtiyor. Henüz tam olarak çözülemeyen yazıtta “üzerimize”, “aldı” ve “the” gibi kelimeler de tespit edildi.
Bar Kokhba İsyanı bağlantısı
Arkeologlar, yazıtın yakınında Bar Kokhba sikkesi ve dört adet Roma kılıcı buldu. Üç kılıcın tahta kınları hâlâ sağlamdı. Bu bulgular, mağaranın MS 132-136 yıllarındaki Bar Kokhba İsyanı sırasında Yahudi isyancılar için bir saklanma yeri olarak kullanılmış olabileceğini düşündürüyor.
Yahudiye Çöl Araştırma Projesi yöneticisi Dr. Eitan Klein, İsrail Eski Eserler Kurumu açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
“Silahların mağaranın derin çatlaklarında saklanması, bunların Roma askerlerinden ganimet olarak alındığına işaret ediyor. İsyancılar bu silahları yeniden kullanmak için saklamış olabilir.”
Tarihi sır perdesi aralanıyor
Araştırmacılar, yazının stiline ve kullanılan dile bakarak buluntunun MS 1. veya 2. yüzyıla ait olabileceğini değerlendiriyor. Bu da onu ya Birinci Yahudi İsyanı (MS 66-73) ya da Bar Kokhba İsyanı (MS 132-136) dönemine yerleştiriyor.
Lut Gölü mağarasında bulunan yazıt ve silahlar, tarihin en kanlı Yahudi ayaklanmalarından birine dair yeni ipuçları sunuyor. Uzmanlar, yazıtın kalan bölümlerini çözmek ve mağara duvarlarında başka gizli mesajlar olup olmadığını araştırmaya devam ediyor.
