Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923), Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde uluslararası alanda tanınmasını sağlayan temel belge olup, Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasının ardından yeni Türk devletinin sınırlarını, egemenliğini ve uluslararası statüsünü belirleyen kritik bir anlaşmadır.
Lozan Antlaşması'nın önemi nedir?
Önemi şu şekilde özetlenebilir:
Ulusal Bağımsızlık ve Egemenlik: Lozan, Sevr Antlaşması’nın (1920) dayattığı ağır koşulları geçersiz kılarak Türkiye’nin tam bağımsızlığını ve egemenliğini dünyaya kabul ettirdi. Türk tarafı, kapitülasyonların kaldırılmasını sağlayarak ekonomik bağımsızlığını güvence altına aldı.
Sınırların Belirlenmesi: Modern Türkiye’nin sınırları büyük ölçüde Lozan’da çizildi. Suriye, Irak, Yunanistan ve Bulgaristan’la sınırlar belirlendi. Ancak Musul meselesi çözülememiş ve daha sonra ayrı bir anlaşmayla (1926) çözülmüştür.
Uluslararası Tanınma: Lozan, Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası toplum tarafından tanınmasını sağladı ve yeni devletin eşit bir aktör olarak diplomasi sahnesine çıkmasını mümkün kıldı.
Azınlıklar ve Nüfus Mübadelesi: Anlaşma, Türkiye ile Yunanistan arasında zorunlu nüfus mübadelesini düzenledi. Bu, etnik çatışmaları azaltmayı amaçlasa da insani dramlara yol açtı. Ayrıca azınlıkların hakları uluslararası güvence altına alındı.
Boğazlar Sorunu: Boğazların statüsü düzenlendi; uluslararası bir komisyonun denetimi altında serbest geçiş kabul edildi. Bu, Türkiye’nin tam egemenliğini kısıtlasa da, 1936’daki Montrö Sözleşmesi ile bu durum düzeltildi.
Savaş Tazminatları ve Borçlar: Türkiye, Osmanlı borçlarının bir kısmını ödemeyi kabul etti, ancak savaş tazminatlarından muaf tutuldu. Bu, yeni devletin ekonomik yükünü hafifletti.
Sonuç: Lozan Antlaşması, Mustafa Kemal Atatürk liderliğindeki Türk milletinin Kurtuluş Savaşı’yla kazandığı askeri zaferlerin diplomatik alanda tescili oldu. Türkiye’yi sömürge statüsünden kurtararak modern, bağımsız bir ulus-devlet olarak dünya sahnesine taşıdı. Bu nedenle, Türk tarihindeki en önemli diplomatik başarılardan biri olarak kabul edilir.
